Hatice Gonnet-Bağana Hitit Koleksiyonu

hitit

Hatice Gonnet Bağana, Anadolu Medeniyetleri ve Hitit Dijital Koleksiyonu

Hitit medeniyeti araştırmaları üzerine yoğunlaşan Hititoloji, 2015’te bir bilim dalı olarak 100. yılını geride bırakırken Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi de Eylül 2015’te Hatice Gonnet Bağana, Anadolu Medeniyetleri ve Hitit Dijital Koleksiyonu’nu erişime açtı. Suna Kıraç Kütüphanesi’nin arşivindeki koleksiyonun dijitalleştirilmesi ile kullanıcılara dünyanın her yerinden erişim imkanı sunuluyor. Anadolu medeniyetlerine yoğunlaşan koleksiyon, hititolog/arkeolog Hatice Gonnet Bağana tarafından 2014’te Koç Üniversitesi’ne bağışlandı.

Hatice Gonnet Bağana kimdir?

Hatice Gonnet Bağana eski ve köklü bir İstanbul ailesinin temsilcisi Sait Bey’in torunu Nesrin Bağana’nın kızı olarak İstanbul’da dünyaya gelmiş sayısız kazıya katılmış ve yönetmiş, birçok akademik eseri yayımlanmış, Hitit metinlerinin çözümlemeleri ve çevirileri üzerine çalışmış, bunun yanı sıra arkeoloji eserlerinin korunması konusunda çalışan bir aktivist arkeolog/hititologdur. Babası Mehmet Ali Bağana eğitimini Almanya’da almış bir tarım mühendisi hem Cumhuriyet’in ilk üst düzey bürokratlarından hem de toprak reformunu gerçekleştiren isimlerden seçkin bir insandı. Hatice Gonnet Bağana da 1950’lerde babasının OECD’deki görevlendirildiği sırada yaşadığı Paris’te arkeoloji ve sanat tarihi okumuş. Emmanuel Laroche gibi Hititoloji alanında tanınmış kişilerle çalışmış. Fransa’da uzun yıllar araştırma kurumlarında çalışmış, Ecole de Louvre’da Hititler ile ilgili dersler vermiş. Anadolu’da birçok kazıya ve araştırmaya katılmış ve yönetmiş. Kendisi aynı zamanda Türkiye’deki kazı alanlarının korunması, gün ışığına çıkarılan eserlerin korunması için çalışmalar yapmış UNESCO’da aktif olarak çalışan bir arkeolog olarak eserlerin sadece gün yüzüne çıkarılması değil aynı zamanda korunması ve sürdürülebilirliğini sağlamayı da kendine misyon edinmiş.

Hatice gonne
Fotoğraf 1:Hatice Gonnet Bağana Paris’teki evinde eşi Tony Gonnet’nin resimleri arasında (Fotoğraf: Çiğdem Maner)

2013’te Hatice Gonnet Bağana’nın kendi aile koleksiyonu büyük dedesi Sait Bey’in koleksiyonunu SALT’a bağışlamasından sonra akademik koleksiyonunu da bağışlama düşüncesi doğdu. Daha önce Josephine Powell’in Anadolu folk hayatına yönelik alan çalışmalarından oluşan görsel koleksiyonun dijitalleştirilme çalışmasını yapan Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi böyle akademik bir koleksiyon için en uygun ev sahibi olarak görüldü. Sonraki aşamada Koç Üniversitesi bu koleksiyonu almaya karar vermeden önce yerinde inceleme yapmak üzere rektör Prof. Dr. Ümran Savaş İnan, Yard. Doç. Dr. Çiğdem Maner ve Suna Kıraç Kütüphanesi direktörü Tuba Akbaytürk tarafından koleksiyonun incelemesi yapıldı. Bu şekilde Hatice Gonnet Bağana’nın arkeoloji koleksiyonu, Koç Üniversitesi’nin akademik ve araştırma misyonlarını destekleyen bir kaynak olarak alınmış oldu.

Koleksiyonun Kapsamı ve Materyal Türleri

Koleksiyonda Anadolu’nun çeşitli yerlerindeki farklı dönemlerden medeniyetlerin kazı ve arkeolojik alan görsellerinin ve çeşitli akademik yayınların yanı sıra Emmanuel Laroche’un kataloğuna dayanarak Hitit metinlerinin transkripsiyonları ve tercümeleri mevcuttur. Kişisel ve resmi yazışmalar Hatice Gonnet Bağana’nın resmi kurumlarla, müzelerle, meslekdaşlarıyla arasındakileri kapsar. Bu yazışmalar özellikle önde gelen yerli ve uluslararası arkeologlar arasında geçenleri, dayanışmayı ve işbirlikleri içindeki çalışmalarını anlatır. Ortak yazarlık çalışmaları notları, David Hawkins, Paolo Emilio Pecorella, Halime Hüryılmaz, Marie-Louise Vollenweider, Andreas Müller-Karpe, Helmuth Bossert, Paul Garelli, Jamil Armand, Mustafa Büke ile olan yazışmalar bulunur. Bunun yanı sıra Hatice Gonnet Bağana’nın Ara Güler’le birlikte Anadolu’ya çıktıkları seyahatlerde çektikleri ve özellikle de Hattuşa, Eflatunpınar ve Yazılıkaya’ya ait fotoğrafları nadir parçalardır.

Koleksiyon kazı alanlarından Koleksiyondaki basılı akademik yayımlar, kitaplar, ayrıbasım ve makaleler ile el yazması belgeler Türkçe, Eski Türkçe/Osmanlıca, Fransızca, İngilizce, Almanca, İtalyanca, Japonca, İbranice ve Luwi dilindedir.

Koleksiyonu oluşturan materyal türleri oldukça çeşitlilik gösteriyor: ayrıbasım (offprint), makale (daha çok fotokopi olmak üzere akademik süreli yayınlar, kitapta basılan makaleler, kongre ve konferans bildirileri), sergi kataloğu, konferans posteri, kartpostal, fotoğraf negatifi, broşür, dergi, dia, negatif, fotoğraf, harita, çizim, illüstrasyon, resmi ve kişisel yazışma, el yazması notlar, kitap eleştirisi ve gazete kupürü.

Koleksiyon materyal türleri ve tematik içerik açısından üç kategoriye ayrıldı: 1) Koleksiyon Serisi 1 (“Çekmece” Serisi): Ağırlıklı olarak akademik yayınlarla birlikte, dia, negatif ve basılı fotoğraf gibi görsel, çizim, harita ve el yazmasının olduğu seri; 2) Koleksiyon Serisi 2 (“S” Serisi): Çoğunlukla dia, negatif ve basılı fotoğrafın oluşturduğu ama bunun yanı sıra rapor, akademik yayın, yazışma, el yazması, çizim, harita, efemera gibi materyallerin de olduğu seri; ve 3) Koleksiyon Serisi 3 (“Laroche” Serisi): Hatice Gonnet Bağana’nın hocası olan Fransız arkeolog Emmanuel Laroche’un Hitit metinleri kataloğu (Catalogue des textes hittites) üzerine tablet konkordanslarının eski Hitit dilinden yapılmış transkripsiyonları ve tercümeleri. Diğer bir seri de Hatice hanımın kendi geliştirdiği ve elindeki kaynakların listesini içeren katalog. Bu seri dijitalleştirilmese de ziyaretçilerin görüşüne açık.

Bu şekilde her iki koleksiyon serisinde toplam 3212 fotoğraf, 178 el yazması, 1831 negatif, 6732 dia, 16 harita, 66 çizim, 16 kartpostal olmak üzere 12051 materyal dijitalleştirilmiş ve Anadolu Medeniyetleri, Hatice Gonnet Bağana Hitit Koleksiyonu’na eklenmiş oldu. Arşivde görülenler 11 dosya, 107 ayrıbasım, 199 makale, makale fragmanları ve diğer materyallerdir; 247 adet kitap/ayrıbasım ise kütüphanenin koleksiyonunda kullanıma sunulmuştur. Projenin son aşamasında Koleksiyon Serisi 3’ü oluşturan Emmanuel Laroche Hitit metinlerinin transksiyonlarının dijitalleştirilmesine devam edilmektedir. Anadolu Medeniyetleri, Hatice Gonnet Bağana Hitit Dijital Koleksiyonu Anadolu Medeniyetleri, Hatice Gonnet Bağana Hitit Dijital Koleksiyonu
http://digitalcollections.library.ku.edu.tr/cdm/landingpage/collection/GHC linkinden erişime açıktır.

Bir arşiv koleksiyonunun toplanması ve hazırlanması çok önemli aşama. Bu aşamada Paris’e giden Koç Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nde öğretim üyesi olan Çiğdem Maner ve asistanları Muhip Çarkı ile Aymesey Balbay’ın Paris’te hem derleme aşamasında materyallerin listelenmesi ve toparlanması hem de alınan materyallerin dijital koleksiyonda tanımlanması ve bilgilerinin edinilmesi sırasında çok katkıları oldu. Bunun dışında kısa sürelerde çalışmak üzere aramıza katılan arkadaşlarımız yine Koç Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğrencilerinden Günce Pelin Öçgüden, Yavuz Selim Güler de kısa süreliğine de olsa bizimle çalıştılar. Çıkarılan envanterin kütüphanenin kataloglama sistemine aktarılma aşamasında ise kütüphanede asistan olarak çalışan öğrenciler yardımcı oldular. Onun dışında Suna Kıraç Kütüphanesi’nde çalışan multimedya asistanı Didem Ülüş ve Burak Aksu dijitalleştirme ve indeksleme görevini üstlendiler.

hitit2
Fotoğraf 2:Paris, Hatice Gonnet-Bağana’nın evinde koleksiyonun tasnifi (Muhip Çarkı, Aymesey Balbay materyalleri gümrük için listeliyor. Fotoğraflar: Çiğdem Maner)

Koleksiyon Anadolu’nun çeşitli yerlerindeki farklı dönemlerden medeniyetlerin kazı ve arkeolojik alan görsellerinin yanı sıra posterler, kataloglar, broşürler, haritalar, kişisel ve resmi yazışmalar, kartpostallar, kitaplar, çeşitli akademik yayınlar ve Emmanuel Laroche’un kataloğuna dayanarak Hitit metinlerinin transkripsiyonları ve tercümeleri yer almakta. Genel arşiv tanımlaması kodlaması (EAD, Encoded Archival Description), envanterin kütüphanenin yerel otomasyon sistemine aktarılması, materyallerin kutu bazında kataloglanması ve metadata tanımlamalarının yapılarak dijital platforma aktarılması yapıldı.

Özel koleksiyonların detayına baktığımızda genel kütüphane koleksiyonlarıyla karşılaştırdığımızda arşivlerde ve özel koleksiyonların kendilerine has yapısı olduğunu görüyoruz. Arşiv malzemesi bir kütüphaneye gittiğinizde elinize aldığınız bir kitaba benzemez. Basılı veya elektronik kitap veya süreli yayınlardan farklı olarak çok fazla çeşitlilik içerir: yeri geldiğinde küçük bir not, bir kartpostal veya poster eşsiz bir öneme sahip olabilir gerekli inceleme ve araştırma yapıldıktan sonra. Bu açıdan bakıldığında tıpkı Gonnet koleksiyonu gibi bu tür koleksiyonlar değer atfedilmiş bilgi içeren materyallerden oluşmuştur. Koleksiyonun yapısını, doğasını, onu oluşturan parçaların nasıl bir araya getirildiğini ve hangi mantığa göre düzenlendiğini anlamanız gerekir herşeyden önce. O nedenle bir arşivciyi bekleyen ilk iş bir dedektif gibi koleksiyon hakkında araştırma yapmak, okumaktır. Şanslı durumlarda koleksiyoner bilgisini paylaşır ki Anadolu Medeniyetleri Koleksiyonu Hatice Gonnet Bağana Hitit Koleksiyonu da tıpkı böyle bir koleksiyon.

Bu koleksiyonda özellikle kazı alanlarında çeşitli tarihlerde çekilmiş fotoğraflar araştırmacılara hem ilk zamanlardaki çalışmaları gösteren hem de buraların zaman içinde geçirdiği değişimleri birincil bilgi kaynağı olarak sunmaktadır. İncelemeler ve görüşmeler sonucu Hatice hanım koleksiyonun düzenlenlesinde belli bir mantık izlemiş olduğu anlaşılir. Buna göre materyaller kategorize edilmiş ve her kutuda birbiriyle bağlantılı materyallerin olduğu dosyalar bir araya getirilmiştir. Mesela Zincirli Höyük’teki kazıda bulunan Geç Hitit döneminden kalma stele ait bir not (örnekte olduğu gibi), makaleden bir paragrafın olduğu notlar, bir çizim, basılı fotoğraf ve dia/negatif birbirine bağlantılıdır. Bu nedenle hem fiziksel anlamda hem de dijital ortamda materyaller organize edilirken bu bütünlüğün bozulmamasına dikkat edildi. Dijital koleksiyonda da üstveri sayesinde bağlantı noktası oluşturularak ilgili materyaller arama sonucunda birarada görüntülenecek şekilde kurgulandı.

hitit3hitit4
Fotoğraf 3 ve 4: Aymesey Albay (üstte) ve Muhip Çarkı (altta) SK Kütüphanesi arşivinde çalışırken

Koleksiyonerin kendisi Hatice Gonnet Bağana da çalışmalarımızı desteksiz bırakmadı. Koleksiyon oluşturulurken zaman zaman bizi ziyaret ederek arşivde dönem boyunca çalışan Muhip ve Aymesey’e katılarak bilgi paylaştı. Arşivde Aymesey, Emmanuel Laroche’un Hitit Metinleri Kataloğu (orijinalinde “Catalogue des textes Hittites”) esas alınarak Hatice Gonnet Bağana tarafından yapılan Hitit dilinde yapılmış tabletlerin illüstrasyonlu transkripsiyonlarının envanterini çıkartmada yardımcı oldu. Muhip ise görsel materyallerin tanımlanması ve düzenlenmesini yaptı. Dosyaların içindeki Hatice hanımın imajlara iliştirdiği küçük çalışma kağıtlarına yazılan notlar bu imajlar hakkında bilgi verirken metadata tanımlamalarında da çok işe yaradı.

Koleksiyonun dijital ortamda geliştirilmesi sırasında Amerika Birleşik Devletleri’nde University of South Carolina’da (Library and Information Science) master öğrencisi Jackie Kilby ve University of North Carolina, Greensboro’da (Library and Information Science) master öğrencisi olan Güney Koreli Yuen Kim de materyallerin envanterinin çıkarılması ve dijital koleksiyona eklenmesi sırasında yaklaşık 5 haftalık donemler için Türkiye’ye gelip stajyer olarak çalıştılar.

hitit5

Fotoğraf 5:Stajyerler Jackie Kilby ve Yuen Kim kütüphane çalışanlarına yaptıkları hakkında sunum yaparken

Hem materyal çeşitliliği hem de sayısı olarak benzersiz bir koleksiyon olan Anadolu Medeniyetleri Hatice Gonnet Bağana Hitit Koleksiyonu’nun daha önce üzerine hiç akademik yayım yapılmamış, yazı yazılmamış kazı alanları hakkında birinci elden materyal sağlayarak yeni çalışmalara kaynaklık etmesi ve ilham kaynağı olması dileğiyle…

Senem Acar

Suna Kıraç Kütüphanesi

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *